Η ΠΑΝΩ ΜΕΡΙΑ είναι η μεσαιωνική πλευρά του νησιού. Εδώ, το τοπίο αλλάζει καθώς τα ίχνη του Μεσαίωνα είναι ακόμα φανερά, περιστοιχισμένα από πράσινες ρεματιές και απότομες πλαγιές. Στην Πάνω Μεριά βρίσκεται ο παλαιότερος ναός του νησιού. Ο καθολικός ναός του Τιμίου Σταυρού που στέκει αγέρωχος από τον 17ο αιώνα. Με βαθιά παράδοση στην παιδεία, στο Μουντάδο λειτούργησε έως και τα μέσα του 19ου αιώνα το πρώτο σχολαρχείο Τήνου, ενώ στον Αρνάδο είχε δημιουργηθεί κρυφό σχολειό. Στο Τριπόταμο, στις παρυφές του Ξώμπουργκου, εκεί που παλιά περνούσαν 3 ποτάμια, βρίσκεται και λειτουργει σήμερα το τυροκομείο Τήνου που παράγει το παραδοσιακό τυρί του νησιού.
Κτικάδο
Το οδοιπορικό στην Πάνω Μεριά ξεκινά με το χωριό Κτικάδο. Το πρώτο που Θα συναντήσετε στο χωριό, είναι ο καθολικός ναός του Τιμίου Σταυρού με το μεγαλοπρεπές καμπαναριό στην είσοδο. Λένε πως είναι ο παλαιότερος ναός στο νησί καθώς δεσπόζει εδώ από τον 17ο αιώνα. Προχωρώντας στο φροντισμένο οικισμό, θα συναντήσετε ασβεστωμένα παραδοσιακά σπίτια με μαρμάρινα υπέρθυρα & γλυπτά στολίδια στις πόρτες τους, πλακόστρωτα δρομάκια, τις χαρακτηριστικές τηνιακές καμάρες, την παλιά κρήνη της πλατείας και την ορθόδοξη εκκλησία της Μεγαλομάτας (ή Υπαπαντής) με την υπέροχη, μαρμάρινη είσοδο.
Χατζηράδος
Ακριβώς δίπλα στον Κτίκαδο, ο Χατζηράδος ξεχωρίζει για τη γραφική ομορφιά του και την άπλετη θέα προς το πέλαγο. Σπιτάκια «ντυμένα» στα λευκά, χρωματιστές από τα λουλούδια αυλές, γραφικά σοκάκια, ένα παραδοσιακό καφενείο –αν πεινάσεις τελεί και χρέη ταβέρνας – και η παλιά εκκλησία της Αγίας Τριάδας (χρονολογείται στον 15ο αιώνα), συνθέτουν το απλό και όμορφο σκηνικό του χωριού.
Τριπόταμος
Προχωράμε στις παρυφές του Ξώμπουργου. Ανάμεσα στα τρία ποτάμια, που κάποτε περνούσαν από εδώ, θα νιώσεις πως επιστρέφεις στα μεσαιωνικά χρόνια. Ο Τριπόταμος, θα σας μαγέψει με τις εντυπωσιακές καμάρες, τα σκαλιά και τις σκοτεινές στοές του. Στο χωριό λειτουργεί και το τυροκομείο του νησιού, όπου παρασκευάζεται το παραδοσιακό τυρί Τήνου, και αρκετά εργαστήρια αγγειοπλαστικής. Ακολουθεί ο μικροσκοπικός Σπεράδος με τις χαριτωμένες κατοικίες και το παλιό μονοπάτι ως συνέχεια του Τριπόταμου.
Καρυά
Επόμενος σταθμός η Καρυά. Αν και έχει πια λίγους κατοίκους τα βυζαντινά χρόνια, κατά την Ενετοκρατία ,αποτέλεσε σημαντικό κεφαλοχώρι ενώ αργότερα η ελίτ του νησιού την ανέδειξε σε αγαπημένη τους τοποθεσία για την αγορά εξοχικής κατοικίας. Χωριό καταπράσινο με παλιά αρχοντικά και μία όμορφη πλατεία για να απολαύσετε ένα παραδοσιακό καφέ. Επίσης θα συναντήσετε και το μοναδικό στο νησί, προστατευόμενο δημοτικό άλσος. Η Καρυά έχει ακόμα έντονη πολιτιστική δραστηριότητα. Διαθέτει λαογραφικό μουσείο και δραστήριο Κοινοτικό Πολιτιστικό Σύλλογο που διοργανώνει ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις.
Μουντάδο
Στην διαδρομή σας θα συναντήσετε τον Μουντάδο. Ο καταπράσινος και χαρακτηρισμένος Παραδοσιακός Οικισμός, μετρά ήδη μία χιλιετία «ζωής». Σε υψόμετρο 300μ., ο τόπος που έβγαλε πληθώρα Σοφών και Φιλοσόφων, μπορεί να υπερηφανεύεται πως οι άνθρωποι του διέπρεψαν στις τέχνες και τα γράμματα. Ήταν ένα από τα ελάχιστα χωριά όπου λειτουργούσε σχολαρχείο έως τα μέσα του 19ου αιώνα. Ο Μουντάδος εκπροσωπεί την καλύτερη πλευρά της παραδοσιακής κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής, και συναντάμε αψιδωτές καμάρες και θόλους, τα πλακόστωτα και με σκαλιά δρομάκια, παραδοσιακά τηνιακά σπίτια, το πετρόχτιστο γεφύρι κάτω από το οποίο κυλά ρυάκι και την εκκλησία του Αγίου Ιωάννου (1871).
Τζάδο
Πάνω από την Καρυά, στην πλαγιά του Κεχροβουνίου, θα συναντήσετε το μικρό χωριουδάκι Τζάδο. Ανεβείτε στο ψηλότερο σημείο του και επισκεφθείτε την εκκλησία της Αγίας Άννας. Μην ξεχάσετε να βρείτε την πηγή με τις παλιές πλύστρες.
Τριαντάρος
Συνεχίζοντας, ο Τριαντάρος, το «μπαλκόνι της Τήνου» είναι χτισμένος αμφιθεατρικά πάνω στη λοφοπλαγιά του Κορφοβουνίου και «κοιτάζει» τον Άγιο Φωκά από υψόμετρο 500μ. Είναι πατρίδα των φημισμένων τηνιακών τεχνιτών της πέτρας και είναι γεμάτος από παραδοσιακά χτισμένα σπίτια, αναρίθμητες καμάρες και σοκάκια. Στα αρχιτεκτονικά «στολίδια» του συγκαταλέγονται η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων και το παραδοσιακό λιοτρίβι του στις Λεύκες. Πολλοί ξένοι έχουν μαγευτεί τόσο πολύ από τα κάλλη του Τριαντάρου που τελικά επέλεξαν να ζήσουν μόνιμα εδώ.
Διαβάστε περισσότερα εδώ: https://tinos-about.gr/village/pano-meria/